Bình đẳng giới: Kỳ vọng, thực tế và con đường phía trước

Một cô gái ở TP HCM lập luận rằng đàn ông nên thanh toán ít nhất năm buổi hẹn hò đầu tiên để thể hiện sự nghiêm túc, viện dẫn rằng thu nhập trung bình của nam giới (8,7 triệu đồng/tháng) cao hơn nữ giới (6,5 triệu đồng/tháng, theo Tổng cục Thống kê 2024). Cô còn nhấn mạnh áp lực xã hội buộc phụ nữ đầu tư nhiều hơn vào ngoại hình – từ trang điểm, váy áo đến làm tóc – để đáp ứng tiêu chuẩn vẻ đẹp. “Tiền ở đâu, đàn ông để tâm ở đó,” cô khẳng định.

Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình. Quang Anh, một nhân viên marketing 31 tuổi ở Hà Nội, chia sẻ anh luôn trả tiền các buổi hẹn (khoảng 500.000 đồng/lần) như một phép lịch sự, nhưng không xem đó là trách nhiệm bắt buộc của nam giới. Điều khiến anh bối rối là những tiêu chuẩn mâu thuẫn từ đối phương: một cô gái tốt nghiệp thạc sĩ, thu nhập hơn 30 triệu đồng/tháng, lại yêu cầu bạn trai phải có nhà riêng, thu nhập cao hơn và làm trụ cột kinh tế gia đình. “Bình đẳng là cả hai cùng có trách nhiệm, không thể chỉ trích người chồng bất tài khi kinh tế gia đình khó khăn,” anh nói, đặt câu hỏi liệu bình đẳng giới có thực sự là sự chia sẻ công bằng hay chỉ là lợi ích nghiêng về một phía.

Gốc rễ của vấn đề: Di sản phụ quyền

Tiến sĩ Phạm Quốc Lộc, chuyên gia nghiên cứu giới và Phó Tổng Hiệu trưởng Trường Wellspring, giải thích rằng kỳ vọng đàn ông làm trụ cột kinh tế không phải ý tưởng mới của phụ nữ, mà là di sản của chế độ phụ quyền ăn sâu trong văn hóa Việt Nam. Trong xã hội phụ quyền, các phẩm chất như quyết đoán, cứng rắn, và khả năng kết giao rộng – thường gắn với nam giới – được xem là tiêu chuẩn của một người lãnh đạo. Ngược lại, phụ nữ bị định hướng vào những công việc ổn định, ít rủi ro, hạn chế cơ hội thăng tiến. Kết quả là chỉ 28% phụ nữ đảm nhận vai trò quản lý, ngay cả trong những ngành có đông lao động nữ.

Hơn nữa, gánh nặng công việc gia đình vẫn đè nặng lên vai phụ nữ. Theo thống kê, phụ nữ Việt Nam dành trung bình nhiều hơn nam giới hai giờ mỗi ngày cho việc nhà và chăm sóc con cái. Thời gian này lẽ ra có thể được dùng để phát triển bản thân hoặc sự nghiệp, nhưng thay vào đó, họ bị kẹt trong vòng xoáy của những kỳ vọng truyền thống. “Trong một xã hội phụ quyền, phụ nữ rất khó có được một sân chơi công bằng như nam giới,” ông Lộc nhấn mạnh.

Nam giới cũng chịu áp lực

Không chỉ phụ nữ đối mặt với bất công, nam giới cũng phải gánh chịu áp lực từ các vai trò giới truyền thống. Nghiên cứu “Nam giới và Nam tính” của Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội (ISDS) cho thấy 1/4 nam giới cảm thấy áp lực trong cuộc sống, với hơn 80% căng thẳng về tài chính và gần 70% lo lắng về sự nghiệp. Nhiều người đàn ông muốn vợ độc lập tài chính, nhưng lại cảm thấy tự ti nếu vợ kiếm tiền nhiều hơn. Áp lực trở thành “trụ cột gia đình” không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần mà còn khiến họ e ngại thay đổi vai trò giới trong gia đình.

Bình đẳng giới: Hiểu đúng và hành động đúng

Chuyên gia giới Lê Quang Bình, Giám đốc doanh nghiệp xã hội ECUE và điều phối viên mạng lưới VGEM, cho rằng cần phân biệt rõ giữa văn hóa ứng xử và bình đẳng giới thực sự. Những hành vi như nhường ghế, trả tiền hẹn hò hay bê giúp đồ nặng thuộc về phép lịch sự, không nên bị nhầm lẫn với vấn đề cốt lõi của bình đẳng. Ông nhấn mạnh rằng bình đẳng giới không phải là “cào bằng” mọi thứ một cách cứng nhắc, mà là sự công bằng trong cơ hội thăng tiến nghề nghiệp và phân chia gánh nặng gia đình.

Tại Việt Nam, khoảng cách thu nhập giữa nam và nữ vẫn đáng kể, và phụ nữ thường bị định hướng vào các ngành nghề ít rủi ro, hạn chế khả năng vươn lên vị trí lãnh đạo. Để thay đổi, cần loại bỏ thiên kiến giới trong tuyển dụng, đào tạo và thăng tiến, đồng thời khuyến khích nam giới tham gia nhiều hơn vào công việc gia đình. “Bình đẳng giới không chỉ là quyền lợi của phụ nữ hay trách nhiệm của nam giới, mà là một cuộc tái cấu trúc xã hội, nơi cả hai giới đều được phát triển mà không bị trói buộc bởi định kiến,” ông Bình khẳng định.

Những tín hiệu tích cực

Dù còn nhiều thách thức, Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kể trong bình đẳng giới. Theo Báo cáo khoảng cách giới toàn cầu 2024, Việt Nam xếp thứ 72/146 quốc gia, tăng 11 bậc so với năm 2022. Những mô hình gia đình hiện đại cũng đang dần xuất hiện, phá vỡ định kiến truyền thống. Chị Ngọc Hân, 33 tuổi, quê Vĩnh Phúc, là một ví dụ điển hình. Sau mười năm kết hôn, chị không còn bận tâm đến việc chồng hiếm khi tặng quà ngày lễ, bởi anh đã nộp toàn bộ lương cho vợ và đảm nhận phần lớn việc nhà, chăm sóc con cái. Nhờ đó, chị Hân thăng tiến lên vị trí trưởng phòng trong một công ty nước ngoài. “Bình đẳng giới không phải là chia đôi mọi thứ, mà là tạo cơ hội để mỗi người phát huy hết tiềm năng của mình,” chị nói.

Hành động cho tương lai

Để đạt được bình đẳng giới thực sự, các chuyên gia cho rằng cần tác động đồng bộ từ chính sách, giáo dục, việc làm đến truyền thông và đời sống hàng ngày. Quan trọng hơn, cần phản biện những “chân lý” đã ăn sâu trong xã hội, như “phụ nữ có thiên chức làm vợ, làm mẹ” hay “đàn ông là trụ cột gia đình”. “Những quan niệm này chỉ là hệ tư duy, không phải chân lý, và chúng đang duy trì bất công,” tiến sĩ Lộc nhấn mạnh.

Tuy nhiên, ông cũng lạc quan rằng xã hội Việt Nam đang thay đổi. Nếu trước đây phụ nữ chỉ được đánh giá qua ngoại hình, ngày nay nhiều người đã chủ động phá vỡ chuẩn mực đó. Những gia đình như chị Hân cho thấy vai trò trụ cột kinh tế không còn cố định ở nam giới, và cả hai vợ chồng đều hạnh phúc với sự sắp xếp phù hợp với họ.

Bình đẳng giới không phải là đích đến mà là một hành trình. Đó là hành trình phá bỏ định kiến, tái định hình vai trò giới và xây dựng một xã hội công bằng hơn. Để làm được điều đó, cả nam và nữ cần cùng nhau tháo gỡ áp lực từ truyền thống, chia sẻ trách nhiệm và tạo cơ hội để mỗi người đều có thể tỏa sáng. Bình đẳng giới không chỉ là câu chuyện của phụ nữ hay nam giới, mà là câu chuyện của toàn xã hội – nơi mọi người đều được sống đúng với tiềm năng và giá trị của mình.